Czy ocena zdolności kredytowej konsumenta ma wpływ na możliwość udzielenia przez instytucję pożyczkową kredytu konsumenckiego?

Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz.U. z 2022 r. poz. 2339) dodała do ustawy o kredycie konsumenckim nowy art. 9a, który obowiązuje od 30 maja 2023 r. W ustępie 1 tego artykułu ustawodawca rozstrzygnął w stosunku do instytucji pożyczkowej wątpliwość, która może powstać na tle treści art. 9 ust. 1 u.k.k. i która jest podnoszona w literaturze, czy ocena zdolności kredytowej konsumenta ma wpływ na możliwość udzielenia przez kredytodawcę kredytu konsumenckiego. Otóż według art. 9a ust. 1 u.k.k. instytucja pożyczkowa  uzależnia udzielenie kredytu konsumenckiego od pozytywnej oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy. W takim razie negatywna ocena zdolności kredytowej kredytobiorcy oznacza, że instytucja pożyczkowa nie może udzielić mu kredytu konsumenckiego.

Pożyczka bez BIK-u?

Co więcej, z brzmienia art. 9a ust. 2 u.k.k. wynika obowiązek instytucji pożyczkowej, aby ocenę zdolności kredytowej przeprowadziła analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny, w szczególności (jest to wyliczenie przykładowe) przez:

1) instytucje, o których mowa w art. 105 ust. 4 ustawy pr. bank. (czyli w praktyce obecnie przez BIK – Biuro Informacji Kredytowej), lub

2) biura informacji gospodarczej, o których mowa w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych.

Gdy przeprowadzona w ten sposób analiza danych nie pozwala na dokonanie oceny zdolności kredytowej, a instytucja pożyczkowa nie dysponuje innymi wiarygodnymi danymi pozwalającymi na dokonanie tej oceny, w celu jej dokonania powinno się odbierać od konsumenta oświadczenie o jego dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego, wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość dochodów konsumenta. Oświadczenie to wraz z tymi dokumentami odbiera się od konsumenta w każdym przypadku, w którym całkowita kwota kredytu przekracza dwukrotność wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę  (art. 9a ust. 3 u.k.k.). Oświadczenie odebrane od konsumenta powinno zostać załączone do umowy kredytu konsumenckiego a dane uzyskane przez instytucję pożyczkową, stanowiące podstawę dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta, instytucja pożyczkowa przechowuje przez okres trzech lat od dnia ustania stosunku prawnego uzasadniającego ich pozyskanie (art. 9a ust. 4 u.k.k.).

Dodatkowo, w art. 9a ust. 8 u.k.k. ustawodawca nakłada na instytucję pożyczkową obowiązek przekazania informacji o udzieleniu kredytu konsumenckiego do „instytucji, o których mowa w art. 105 ust. 4 pr. bank.”, czyli w praktyce do Biura Informacji Kredytowej.

Sankcje za udzielenie przez instytucję pożyczkową kredytu konsumenckiego z naruszeniem przepisów art. 9a ust. 1 i 2 u.k.k.

W art. 9a ust. 5 u.k.k. przewidziano sankcję za udzielenie przez instytucję pożyczkową konsumentowi kredytu konsumenckiego z naruszeniem przepisów art. 9a ust. 1 i 2 lub gdy z treści oświadczenia konsumenta i uzyskanych przez instytucję pożyczkową informacji wynikało, że na dzień zawarcia umowy kredytu konsumenckiego konsument miał zaległości w spłacie innego zobowiązania pieniężnego wynoszące powyżej 6 miesięcy, a kredyt konsumencki nie był przeznaczony na spłatę tej zaległości. Sankcja ta polega na tym, że:

1) zbycie wierzytelności z tej umowy w drodze przelewu lub w inny sposób jest nieważne;

2) dochodzenie wierzytelności jest dopuszczalne dopiero po dniu całkowitej spłaty wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięcia lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia tego zobowiązania – przy czym zakaz zbywania wierzytelności i jej dochodzenia nie wstrzymuje biegu przedawnienia, a za okres zakazu zbywania wierzytelności i jej dochodzenia nie można doliczać odsetek lub pozaodsetkowych kosztów kredytu, a także innych opłat związanych z tą wierzytelnością.

Interpretacja treści art. 9a ust. 5 u.k.k. może budzić praktyczne wątpliwości. Na przykład, czy sankcja z art. 9a ust. 5 u.k.k. ma również zastosowanie w sytuacji gdy instytucja pożyczkowa w ogóle nie dokona oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy? I jak należy rozumieć słowo „naruszenie”? Chodzi tylko o to, że udzielono kredytu konsumenckiego pomimo braku zdolności kredytowej, czy też naruszenie art. 9a ust. 1  ma miejsce, gdy oceny tej dokonano niewłaściwie, a jeżeli tak – to czy stopień uchybienia ma znacznie?

Więcej o zdolności kredytowej zob. Zdolność kredytowa z uwzględnieniem nowego art. 9a ustawy o kredycie konsumenckim